Otmuchów był miastem biskupim należącym do księstwa biskupstwa wrocławskiego.
Spotykamy tu wiele zabytków sztuki sakralnej, wśród nich barokowy kościół pw. śś.
Mikołaja i Franciszka Ksawerego, pomnik maryjny, pomniki św. Jana Nepomucena,
kaplicę pw. Podwyższenia Krzyża. Ważne miejsce zajmują zabytki sztuki świeckiej
jak ratusz z unikatowym w skali kraju zegarem słonecznym, czy tzw. Dolny Zamek
– dawna letnia rezydencja biskupia. Nad miastem góruje sięgający początkami średniowiecza
zamek biskupi, który przez stulecia był skarbcem kościelnym.
Wydawnictwo Sativa Studio poleca
Otmuchów. Mały przewodnik po zabytkach
TEKST: Marek Sikorski
ZDJĘCIA: Marek Sikorski
PROJEKT: Katarzyna Malkusz
WYDAWCA: Katarzyna Malkusz - Sativa Studio
Copyright by
Katarzyna Malkusz, Marek Sikorski
Wszelkie prawa
zastrzeżone
Wyd. I,
Stradunia 2014 r.
Printed in EU
Fragment publikacji
Kościół parafialny
pw. ś.ś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego
 |
Kościół parafialny pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego w Otmuchowie,
fot. Marek Sikorski |
Kościół
pw. św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego został wybudowany w zadziwiająco
krótkim czasie, bo prace zaczęto w 1690 roku, a ukończono 1693 roku. Pierwotnie
istniał w tym miejscu kościół pw. św. Jana Chrzciciela, najprawdopodobniej
wybudowany w XIII wieku. W roku 1386 ufundowano tutaj kolegiatę. W czasie wojen
husyckich kościół wielokrotnie plądrowano i niszczono. Za rządów biskupa Jana
Sitscha (1600 -1608 ), dzięki jego dotacji, odbudowano świątynię. W roku 1650
biskup wrocławski Karol Ferdynand Waza
przywrócił w Otmuchowie kolegiatę. 17 maja 1690 roku biskup Franciszek
Ludwik polecił wyburzyć dawny kościół i rozpocząć budowę nowego. Architektem i budowniczym był Jan Piotr
Dobler. 21 października 1691 roku biskup Franciszek Ludwik położył uroczyście
kamień węgielny. W maju 1693 roku prace dobiegały końca, a w miesiąc później
miała miejsce osobliwa uroczystość, poświęcenia świątyni, lecz nie była to
jeszcze typowa konsekracja. Cieśla M. Kastner z Nysy na oczach budowniczych,
mieszkańców miasta i duchownych wspiął się na wieżę kościelną i tam założył na
hełm wieży pozłacaną kulę na znak zakończenia prac. Z radości wystrzelono 12
moździerzy. Majster na wieży popijał wino a na koniec rzucił naczynia na
ziemie. Pozostali budowniczowie rzucali z rusztowań smakołyki a na zakończenie
tej zabawy polano wszystkich zimą wodą, aby zapamiętano ten dzień. Prace nad
wykończeniem wystroju kościoła trwały dalej. Zatrudniono wielu artystów z kręgu
dworu biskupa Franciszka Ludwika. Działali tu włoscy sztukatorzy : G. Alberti,
B. Mutino, P. Simenotti oraz malarz K. Dankwart, rzeźbiarz J. Weiss. Zamówiono
obrazy u słynnego artysty M. Wilmanna. Uroczysta konsekracja kościoła odbyła
się 8 lutego 1695 roku.
 |
Wnętrze kościoła parafialnego pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego w Otmuchowie,
fot. Marek Sikorski |
Kościół otmuchowski jest typowym dziełem sztuki
barokowej epoki kontrreformacji. Spotkamy się tutaj z jednolitym stylowo i
artystycznie wystrojem i wyposażeniem. Na uwagę zasługuje wystrój malarski. Na
sklepieniach świątyni stworzono malowidła (składają się z 38 fresków), których
celem było pokazanie istotnych dla nauki Kościoła motywów religijnych:
trynitarny, chrystologiczny, mariologiczny, angeliczny,
hagiograficzno-wstawienniczy, eklezjalny, eschatologiczny oraz gloryfikacyjny. Ten
złożony program ideowy i artystyczny wyraża kilkanaście scen z dziejów św.
Mikołaja i św. Franciszka oraz przedstawienie Trójcy Świętej z kulą ziemską –
symbolem stworzenia, sceny Zmartwychwstania,
Pokłonu Pasterzy, Upadku pod Krzyżem przedstawienia archaniołów z
alegoriami. wizerunki Świętych Pańskich: św. Floriana gaszącego pożar, św.
Alojzego patrona cnotliwego życia, św. Sebastiana chroniącego od zarazy, a
także św. Annę nauczającą Maryję. Dalszą cześć tworzy scena: Zesłania Ducha Świętego – będąca
symbolem powołania Kościoła Powszechnego, sceny z życia Maryi jak Zwiastowanie, Nawiedzenie i Wniebowzięcie.
Ta złożona pod względem ideowym i religijnym tematyka malowideł powstała w
kręgu jezuitów, którzy byli powiązani z dworem biskupów wrocławskich.
Fundatorem malowideł był biskup wrocławski Franciszek Ludwik. Autorem prac
malarskich został znany śląski malarz Karol Dankwart. Chwałę biskupa Franciszka
Ludwika i Kościoła podkreśla malowidło pod prospektem organowym,
przedstawiające napis: O.A.M.D.G. (Wszystko na większą chwałę
Boga) oraz aniołków trzymających insygnia władzy biskupio - książęcej, z
napisem IHS. Również wyposażenie
kościoła uzyskało jednolity barokowy charakter. Najbardziej wyeksponowanym jest
ołtarz główny. Wykonany na przełomie XVII i XVIII wieku (poświęcony w 1701
roku) przez Jana Weinmanna z Ellwangen.
Ołtarz ten w swojej formie nawiązuje do sztuki jezuickiego artysty Andrei Pozzo. W ołtarzu znajduje się dużych
rozmiarów obraz Ratowanie rozbitków przez
św. Mikołaja namalowany przez słynnego Michała Willmanna, w 1696 roku a
podarowany przez biskupa Franciszka Ludwika. Dalszą cześć wyposażenia kościoła
tworzą ołtarze boczne: św. Franciszka Ksawerego, który pochodzi z końca XVII
wieku, z pracowni Michała Willmanna, przedstawiający Śmierć św. Franciszka Ksawerego na wyspie Sancian. Ciekawym dziełem
sztuki jest ołtarz Pasyjny, który znajduje się w jednej z kaplic bocznych.
Wykonał go rzeźbiarz Jan Weiss w końcu XVII wieku. Widzimy tu Chrystusa na
krzyżu, z którego boku wylewa się krew do kielicha podtrzymywanego przez
anioła. Obrazowanie Świętej Krwi Chrystusa jest symbolem Eucharystii, której
znaczenie podkreślono tu przez dodatkowe przedstawienie narzędzi Męki
Zbawiciela- Arma Christii . Niżej zaś
przedstawiono Dusze w ogniu czyśćcowym
– ulubiony temat w sztuce barokowej epoki kontrreformacji. Do pozostałych
ołtarzy bocznych należy ołtarz maryjny, który opatrzono barokową oprawą
dekoracyjną, a w środku którego umieszczono gotycką rzeźbę, z ok. 1500 roku,
przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem. Przykładem tego jest ołtarz boczny
św. Jana Chrzciciela, w którym przedstawiono
obraz o wyjątkowym drastycznym wątku. To scena Ścięcia św. Jana Chrzciciela, którą ukazano w sposób okrutny. Obraz jest dziełem Michała Willmanna. Drugim dziełem nawiązującym
do tematyki martyrologicznej jest obraz w ołtarzu bocznym przedstawiający scenę
Męczeństwa św. Wawrzyńca, którego spalono na ruszcie. Obraz ten pochodzi z
pracowni Michała Willmanna. Sztuka sakralna epoki baroku często przedstawiała męczenników
jako świadków wiary i dlatego nie zabrakło tu największego, i najbardziej wtedy
popularyzowanego świętego, a mianowicie św. Jana Nepomucena. W ołtarzu bocznym
pod Jego wezwaniem przedstawiono obraz ukazujący Świętego w stanie modlitwy,
ale nie zapomniano o wątku martyrologicznym, gdyż na dalszym planie tego obrazu
pokazano scenę Jego męczeństwa. Dzieło to
pochodzi z 1696 roku i zostało namalowane przez Jana Clayssensa,
nadwornego malarza biskupa Franciszka Ludwika. Ważnym składnikiem każdego
barokowego kościoła, obok ołtarza głównego i chrzcielnicy była ambona. Służyła
ona do głoszenia nauki Kościoła. Z tego powodu ozdabiano ambony nadając im
zwykle bogaty program ideowo-artystyczny. Otmuchowska ambona została wykonana przez Jana Weissa w
1693 roku. Posiada ona treści religijne związane z ideą gloryfikacji Wcielonego Słowa Bożego jakim jest Jezus
Chrystus (zob. Jan 1,1). Na zwieńczeniu, na baldachimie, umieszczono figurę
Chrystusa Salwatora. Niżej zaś, na brzegach baldachimu, znajdują się, co
ciekawe w pozycji siedzącej, figury Ojców Kościoła: Św. Ambroży,
św. Hieronim, św. Grzegorz Wielki, św. Augustyn – postacie te mają
symbolizować znaczenie Tradycji w nauczaniu Kościoła, która opiera się na
głoszeniu Ewangelii, dlatego umieszczono figury Czterech Ewangelistów, które
znajdują się na balustradzie ambony.
 |
Amobona w kościele pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego
w Otmuchowie, fot. Marek Sikorski |
Na jej koszu ambony znajduje się monogram
IHS podtrzymywany przez dwa anioły i łaciński napis z Biblii : „Qui habet aures
audit” („ Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha” ). Na barokowy wystrój
kościoła otmuchowskiego składają się bogato zdobione stalle, wykonane w latach
1694-1695 przez Jana Weissa. Również jego dziełem jest loża biskupa w
prezbiterium opatrzona herbami. Kościół otmuchowski z czasem stał się też
miejscem gromadzenia i pokazywania wielu dzieł sztuki, które wykorzystywano do
publicznej i dewocji. Spotykamy tu kilka obrazów Matki Boskiej, a niektóre z
nich pochodzą z XVIII wieku. Widzimy tu figurę św. Mikołaja z około 1500 roku, prawdopodobnie jest to dzieło z
pierwotnej otmuchowskiej świątyni. Artystyczny klimat otmuchowskiego kościoła
pokazuje bogactwo baroku, ale też odzwierciedla istotę religijną tamtej epoki,
polegającą na przeżywaniu prawd wiary w otoczeniu dzieł sztuki sakralnej, manifestującej
potęgę wiary Kościoła, Jego Tradycję i siłę nauczania. A wszystko to wyraża jednolite barokowe dzieło sztuki
sakralnej łączące w całość architekturę, rzeźbę i malarstwo służące jednemu
celowi: Omnia ad majorem Dei gloriam.
Na temat autora zob. stronę internetową:
Na temat Wydawnictwa Sativa Studio
zob. stronę internetową:
Na
temat innych książek i publikacji Wydawnictwa Sativa Studio
zob.
strony internetowe:
Pozdrawiam!
dr Marek Sikorski
dnia 9 listopada 2014 roku
