Otmuchów był miastem biskupim należącym do księstwa biskupstwa wrocławskiego.
Spotykamy tu wiele zabytków sztuki sakralnej, wśród nich barokowy kościół pw. śś.
Mikołaja i Franciszka Ksawerego, pomnik maryjny, pomniki św. Jana Nepomucena,
kaplicę pw. Podwyższenia Krzyża. Ważne miejsce zajmują zabytki sztuki świeckiej
jak ratusz z unikatowym w skali kraju zegarem słonecznym, czy tzw. Dolny Zamek
– dawna letnia rezydencja biskupia. Nad miastem góruje sięgający początkami średniowiecza
zamek biskupi, który przez stulecia był skarbcem kościelnym.
Wydawnictwo Sativa Studio poleca
Otmuchów. Mały przewodnik po zabytkach
Copyright by
Katarzyna Malkusz, Marek Sikorski
TEKST: Marek Sikorski
ZDJĘCIA: Marek Sikorski
PROJEKT: Katarzyna Malkusz
WYDAWCA: Katarzyna Malkusz - Sativa Studio
Wszelkie prawa
zastrzeżone
Wyd. I,
Stradunia 2014 r.
Printed in EU
Fragment publikacji
Kościół parafialny
pw. ś.ś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego
Kościół parafialny
pw. ś.ś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego
 |
| Kościół parafialny pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego w Otmuchowie, fot. Marek Sikorski |
Kościół
pw. św. Mikołaja i św. Franciszka Ksawerego został wybudowany w zadziwiająco
krótkim czasie, bo prace zaczęto w 1690 roku, a ukończono 1693 roku. Pierwotnie
istniał w tym miejscu kościół pw. św. Jana Chrzciciela, najprawdopodobniej
wybudowany w XIII wieku. W roku 1386 ufundowano tutaj kolegiatę. W czasie wojen
husyckich kościół wielokrotnie plądrowano i niszczono. Za rządów biskupa Jana
Sitscha (1600 -1608 ), dzięki jego dotacji, odbudowano świątynię. W roku 1650
biskup wrocławski Karol Ferdynand Waza
przywrócił w Otmuchowie kolegiatę. 17 maja 1690 roku biskup Franciszek
Ludwik polecił wyburzyć dawny kościół i rozpocząć budowę nowego. Architektem i budowniczym był Jan Piotr
Dobler. 21 października 1691 roku biskup Franciszek Ludwik położył uroczyście
kamień węgielny. W maju 1693 roku prace dobiegały końca, a w miesiąc później
miała miejsce osobliwa uroczystość, poświęcenia świątyni, lecz nie była to
jeszcze typowa konsekracja. Cieśla M. Kastner z Nysy na oczach budowniczych,
mieszkańców miasta i duchownych wspiął się na wieżę kościelną i tam założył na
hełm wieży pozłacaną kulę na znak zakończenia prac. Z radości wystrzelono 12
moździerzy. Majster na wieży popijał wino a na koniec rzucił naczynia na
ziemie. Pozostali budowniczowie rzucali z rusztowań smakołyki a na zakończenie
tej zabawy polano wszystkich zimą wodą, aby zapamiętano ten dzień. Prace nad
wykończeniem wystroju kościoła trwały dalej. Zatrudniono wielu artystów z kręgu
dworu biskupa Franciszka Ludwika. Działali tu włoscy sztukatorzy : G. Alberti,
B. Mutino, P. Simenotti oraz malarz K. Dankwart, rzeźbiarz J. Weiss. Zamówiono
obrazy u słynnego artysty M. Wilmanna. Uroczysta konsekracja kościoła odbyła
się 8 lutego 1695 roku.
 |
| Wnętrze kościoła parafialnego pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego w Otmuchowie, fot. Marek Sikorski |
Kościół otmuchowski jest typowym dziełem sztuki barokowej epoki kontrreformacji. Spotkamy się tutaj z jednolitym stylowo i artystycznie wystrojem i wyposażeniem. Na uwagę zasługuje wystrój malarski. Na sklepieniach świątyni stworzono malowidła (składają się z 38 fresków), których celem było pokazanie istotnych dla nauki Kościoła motywów religijnych: trynitarny, chrystologiczny, mariologiczny, angeliczny, hagiograficzno-wstawienniczy, eklezjalny, eschatologiczny oraz gloryfikacyjny. Ten złożony program ideowy i artystyczny wyraża kilkanaście scen z dziejów św. Mikołaja i św. Franciszka oraz przedstawienie Trójcy Świętej z kulą ziemską – symbolem stworzenia, sceny Zmartwychwstania, Pokłonu Pasterzy, Upadku pod Krzyżem przedstawienia archaniołów z alegoriami. wizerunki Świętych Pańskich: św. Floriana gaszącego pożar, św. Alojzego patrona cnotliwego życia, św. Sebastiana chroniącego od zarazy, a także św. Annę nauczającą Maryję. Dalszą cześć tworzy scena: Zesłania Ducha Świętego – będąca symbolem powołania Kościoła Powszechnego, sceny z życia Maryi jak Zwiastowanie, Nawiedzenie i Wniebowzięcie. Ta złożona pod względem ideowym i religijnym tematyka malowideł powstała w kręgu jezuitów, którzy byli powiązani z dworem biskupów wrocławskich. Fundatorem malowideł był biskup wrocławski Franciszek Ludwik. Autorem prac malarskich został znany śląski malarz Karol Dankwart. Chwałę biskupa Franciszka Ludwika i Kościoła podkreśla malowidło pod prospektem organowym, przedstawiające napis: O.A.M.D.G. (Wszystko na większą chwałę Boga) oraz aniołków trzymających insygnia władzy biskupio - książęcej, z napisem IHS. Również wyposażenie kościoła uzyskało jednolity barokowy charakter. Najbardziej wyeksponowanym jest ołtarz główny. Wykonany na przełomie XVII i XVIII wieku (poświęcony w 1701 roku) przez Jana Weinmanna z Ellwangen. Ołtarz ten w swojej formie nawiązuje do sztuki jezuickiego artysty Andrei Pozzo. W ołtarzu znajduje się dużych rozmiarów obraz Ratowanie rozbitków przez św. Mikołaja namalowany przez słynnego Michała Willmanna, w 1696 roku a podarowany przez biskupa Franciszka Ludwika. Dalszą cześć wyposażenia kościoła tworzą ołtarze boczne: św. Franciszka Ksawerego, który pochodzi z końca XVII wieku, z pracowni Michała Willmanna, przedstawiający Śmierć św. Franciszka Ksawerego na wyspie Sancian. Ciekawym dziełem sztuki jest ołtarz Pasyjny, który znajduje się w jednej z kaplic bocznych. Wykonał go rzeźbiarz Jan Weiss w końcu XVII wieku. Widzimy tu Chrystusa na krzyżu, z którego boku wylewa się krew do kielicha podtrzymywanego przez anioła. Obrazowanie Świętej Krwi Chrystusa jest symbolem Eucharystii, której znaczenie podkreślono tu przez dodatkowe przedstawienie narzędzi Męki Zbawiciela- Arma Christii . Niżej zaś przedstawiono Dusze w ogniu czyśćcowym – ulubiony temat w sztuce barokowej epoki kontrreformacji. Do pozostałych ołtarzy bocznych należy ołtarz maryjny, który opatrzono barokową oprawą dekoracyjną, a w środku którego umieszczono gotycką rzeźbę, z ok. 1500 roku, przedstawiającą Matkę Boską z Dzieciątkiem. Przykładem tego jest ołtarz boczny św. Jana Chrzciciela, w którym przedstawiono obraz o wyjątkowym drastycznym wątku. To scena Ścięcia św. Jana Chrzciciela, którą ukazano w sposób okrutny. Obraz jest dziełem Michała Willmanna. Drugim dziełem nawiązującym do tematyki martyrologicznej jest obraz w ołtarzu bocznym przedstawiający scenę Męczeństwa św. Wawrzyńca, którego spalono na ruszcie. Obraz ten pochodzi z pracowni Michała Willmanna. Sztuka sakralna epoki baroku często przedstawiała męczenników jako świadków wiary i dlatego nie zabrakło tu największego, i najbardziej wtedy popularyzowanego świętego, a mianowicie św. Jana Nepomucena. W ołtarzu bocznym pod Jego wezwaniem przedstawiono obraz ukazujący Świętego w stanie modlitwy, ale nie zapomniano o wątku martyrologicznym, gdyż na dalszym planie tego obrazu pokazano scenę Jego męczeństwa. Dzieło to pochodzi z 1696 roku i zostało namalowane przez Jana Clayssensa, nadwornego malarza biskupa Franciszka Ludwika. Ważnym składnikiem każdego barokowego kościoła, obok ołtarza głównego i chrzcielnicy była ambona. Służyła ona do głoszenia nauki Kościoła. Z tego powodu ozdabiano ambony nadając im zwykle bogaty program ideowo-artystyczny. Otmuchowska ambona została wykonana przez Jana Weissa w 1693 roku. Posiada ona treści religijne związane z ideą gloryfikacji Wcielonego Słowa Bożego jakim jest Jezus Chrystus (zob. Jan 1,1). Na zwieńczeniu, na baldachimie, umieszczono figurę Chrystusa Salwatora. Niżej zaś, na brzegach baldachimu, znajdują się, co ciekawe w pozycji siedzącej, figury Ojców Kościoła: Św. Ambroży, św. Hieronim, św. Grzegorz Wielki, św. Augustyn – postacie te mają symbolizować znaczenie Tradycji w nauczaniu Kościoła, która opiera się na głoszeniu Ewangelii, dlatego umieszczono figury Czterech Ewangelistów, które znajdują się na balustradzie ambony.
 |
| Amobona w kościele pw. śś. Mikołaja i Franciszka Ksawerego w Otmuchowie, fot. Marek Sikorski |
Na jej koszu ambony znajduje się monogram
IHS podtrzymywany przez dwa anioły i łaciński napis z Biblii : „Qui habet aures
audit” („ Kto ma uszy do słuchania, niechaj słucha” ). Na barokowy wystrój
kościoła otmuchowskiego składają się bogato zdobione stalle, wykonane w latach
1694-1695 przez Jana Weissa. Również jego dziełem jest loża biskupa w
prezbiterium opatrzona herbami. Kościół otmuchowski z czasem stał się też
miejscem gromadzenia i pokazywania wielu dzieł sztuki, które wykorzystywano do
publicznej i dewocji. Spotykamy tu kilka obrazów Matki Boskiej, a niektóre z
nich pochodzą z XVIII wieku. Widzimy tu figurę św. Mikołaja z około 1500 roku, prawdopodobnie jest to dzieło z
pierwotnej otmuchowskiej świątyni. Artystyczny klimat otmuchowskiego kościoła
pokazuje bogactwo baroku, ale też odzwierciedla istotę religijną tamtej epoki,
polegającą na przeżywaniu prawd wiary w otoczeniu dzieł sztuki sakralnej, manifestującej
potęgę wiary Kościoła, Jego Tradycję i siłę nauczania. A wszystko to wyraża jednolite barokowe dzieło sztuki
sakralnej łączące w całość architekturę, rzeźbę i malarstwo służące jednemu
celowi: Omnia ad majorem Dei gloriam.
Na temat autora zob. stronę internetową:
Na temat Wydawnictwa Sativa Studio
zob. stronę internetową:
Na
temat innych książek i publikacji Wydawnictwa Sativa Studio
zob.
strony internetowe:
Pozdrawiam!
dr Marek Sikorski
dnia 9 listopada 2014 roku
